Rookvrij ziekenhuis? The time is right!
In gesprek met… kinderarts Carole Lasham, ambassadeur Rookvrije Start
De eerste stap: bewustwording
Carole Lasham is kinderarts in het ziekenhuis Tergooi en ambassadeur Rookvrije Start. Sinds drie jaar zet ze zich in voor een rookvrije start voor alle kinderen. “Ik hoorde tijdens een workshop dat dagelijks 75 kinderen in Nederland beginnen met roken, en een derde van hen dood gaat voor het pensioen. Dat vond ik zó shocking, daar had ik nooit bij stilgestaan. Ik deed nog weinig met dit onderwerp in mijn spreekkamer. Dus ik nam me voor: daar gaan we iets aan doen in ons ziekenhuis.” Carole zette een enquête uit onder collega’s om na te gaan of zij in de spreekkamer aandacht besteedden aan het onderwerp. “Dat bleek heel weinig te gebeuren. En net als ik schrokken zij ook toen ze die cijfers hoorden.”
Ouders motiveren
Carole is met collega’s en (co-)assistenten gaan oefenen met Motiverende Gespreksvoering, en dit in de spreekkamer gaan toepassen. Sommige gesprekken verlopen boven verwachting succesvol. “Laatst sprak ik met een moeder van een kind met heel veel luchtwegklachten. Moeder was alleenstaand, lage sociaal economische status, geen geld. Ik begon over roken, maar had niet de hoop dat het zou gaan werken bij haar. Toen vertelde ze dat ze net met een folder van de huisarts berekend had hoeveel geld ze zou besparen door te stoppen. Ik kwam precies op het goede moment toen ik haar vertelde dat de luchtwegklachten van haar dochter alles te maken hadden met haar rookgedrag. Dezelfde dag nog heeft ze een afspraak gemaakt bij de huisarts om te gaan stoppen. Dat was zo’n succes!” Sommige ouders zijn moeilijker te motiveren, zelfs als hun kinderen meerdere keren opgenomen worden met luchtwegklachten. Dan noteert Carole, volgens afspraak met de huisarts, op het overdrachtsformulier dat het rookgedrag besproken is, zodat de huisarts het op een ander moment nog eens kan aankaarten.
Goed doorverwijzen scheelt tijd
Tijdgebrek tijdens consulten om stoppen met roken te bespreken blijft een knelpunt voor collega’s. “Maar er zijn goede manieren om het in korte tijd te bespreken”, zegt Carole. “En loop ik een keer uit qua tijd, jammer dan, die tijd is goed ingezet.” Verder zoekt Carole naar oplossingen door verpleegkundigen te trainen om stoppen met roken te bespreken en een stoppen met roken-avondgroep te organiseren voor zwangeren en partners. “Dat is laagdrempelig voor rokende zwangeren en het scheelt tijd voor de gynaecologen en verloskundigen.” De kinderarts benadrukt dat het heel belangrijk is dat je weet naar wie je rokers kunt doorverwijzen. “Er zijn zoveel manieren van ondersteuning. Als je mensen dan zo ver hebt dat ze willen stoppen, dan moet je gelijk kunnen zeggen bij wie ze voor extra hulp terecht kunnen.”
Tergooi wordt rookvrij ziekenhuis
Carole’s volgende stap was het ziekenhuis rookvrij maken. Draagvlak creëren blijkt daarbij essentieel. Sinds vorig jaar heeft Carole steun van de Raad van Bestuur. Per 1 januari 2019 wordt het Tergooi rookvrij. “Het leeft hier echt in het ziekenhuis. We kondigen het aan via de wachtkamertelevisie, er komen posters, we geven informatie via het internet voor personeel, op de website. Overal dezelfde boodschap: per 1 januari 2019 wordt hier niet gerookt.” De rookhokjes voor het ziekenhuis zullen vanaf december ook verdwijnen. Alle medewerkers moeten weten hoe ze straks anderen op hun gedrag kunnen aanspreken. “Het is heel belangrijk om hierbij goed uit te leggen dat we dit doen om onze kinderen te beschermen”, vertelt Carole.
Rookvrij personeel
Personeel dat in de pauze wil roken, moet vanaf 1 januari van het terrein af. Bij terugkomst geldt: omkleden, handen wassen en tanden poetsen. “Dat was voor mij heel belangrijk, daar heb ik op mijn afdeling ontzettend veel last van”, vertelt Carole. “Rokende verpleegkundigen geven met stinkende kleren een fles aan een premature baby. Of zorgen voor een kind dat opgenomen is met een astma-aanval. Dan ben ik al maanden bezig om de ouders te motiveren om te stoppen, en dan komt er een verpleegkundige stinkend naar de rook. Dat kan niet!” Personeel krijgt stoppen met roken-cursussen aangeboden vanuit de collectieve verzekering en er worden bijeenkomsten voor medewerkers georganiseerd. Voor sommige collega’s van Carole was dit het laatste duwtje in de rug om te stoppen. “Er zijn collega’s na 40 jaar roken nu gestopt, doordat ze weten dat ze vanaf 1 januari niet meer onder werktijd mogen roken.”
Samen heb je veel meer kracht
De acht gemeenten binnen de regio Gooi en Vechtstreek hebben ‘de Rookvrije Generatie’ als speerpunt. De gemeenten financieren een GGD-projectmedewerker die Carole ondersteunt, en zich inzet voor het rookvrij maken van o.a. sportclubs, kinderdagopvang en scholen. In juni ondertekenden ruim 30 partijen uit de regio, bestaande uit een achterban van 250.000 mensen, een convenant ‘Op weg naar een Rookvrije Generatie in Gooi en Vechtstreek’. Partijen die het convenant ondertekenden, zijn o.a. de gemeenten, Tergooi, Jellinek, middelbare en basisscholen, kinderdagopvang, de voetbalfederatie, het Verloskundig Samenwerkingsverband en de huisartsenvereniging Gho-go. Carole: “Het is een enorm grootste beweging. The time is right natuurlijk, dat is landelijk zo. Iedereen is voor. Die samenwerking tussen partijen en de steun vanuit de gemeenten, dat is de kracht.”
E-learning voor het hele ziekenhuis
Tot slot deelt Carole nog een ‘brainwave’ die ze ’s morgens in de auto had. “Ik heb de e-learning Rookvrije Start gedaan, fantastisch. Ik vond dat echt heel nuttig.” Het lijkt haar goed als er ook een algemene e-learning over roken zou komen voor alle zorgverleners, met daarin de basisfeiten en uitleg over hoe je roken kunt bespreken. “Ik heb net een hele e-learning van een uur gedaan over hoe je je handen moet wassen. Alle medewerkers uit het ziekenhuis moesten dat doen. Als we allemaal zo bezig zijn met hoe je je handen moet wassen, dan lijkt mij dat je zoiets ook over roken kunt bedenken, voor al het personeel. Als we allemaal dezelfde boodschap geven, dat helpt gewoon.”
The time is right
Carole’s bevlogen en doortastende aanpak is een fantastisch voorbeeld voor andere ambassadeurs. Ervoor zorgen dat het onderwerp met ouders en jongeren besproken wordt, de hele organisatie rookvrij maken en vervolgens zelfs de hele regio in beweging krijgen. Carole benadrukt nog een laatste keer hoe belangrijk het is om hierbij iedereen steeds te blijven motiveren. “Om iedereen bij elkaar te krijgen voor de Rookvrije Start, dat kost tijd. Het is een second job erbij. Maar dit is zo belangrijk. The time is right. Ik mag over 12 jaar met pensioen, dan zijn we heel veel verder in Nederland.”
“ Maak het aantal rokende zwangeren inzichtelijk, dat zorgt voor bewustwording binnen het VSV”
In gesprek met… klinisch verloskundige Irene Zuijdgeest, ambassadeur Rookvrije Start
Agenderen bij collega’s
Irene Zuijdgeest is klinisch verloskundige in het Medisch Spectrum Twente en ambassadeur Rookvrije Start. “Mijn persoonlijke drive is om het aantal rokende zwangeren terug te dringen ten behoeve van het kind.” Irene zet zich ervoor in om dit onderwerp bij collega’s onder de aandacht te blijven brengen. “Soms verslapt de aandacht voor het onderwerp, en dan geef ik aan: ‘wij moeten dit bespreekbaar blijven maken, wij moeten blijven verwijzen’.” Met name in de tweede lijn merkt Irene dat het onderwerp lang niet altijd goed besproken wordt. “Er wordt hooguit een keer gevraagd of iemand rookt, maar daarna blijft het liggen. Dat doet de eerste lijn beter, die komt er regelmatig op terug”.
Samenwerking met stoppen-met-roken poli
Voordat Irene ambassadeur werd, had ze binnen het ziekenhuis al de rol om verbinding te zoeken tussen de stoppen-met-roken (SMR) poli en de afdeling gynaecologie.” Dat betekende: zoeken naar een contactpersoon op de SMR-poli, elkaars expertise verkennen en bewerkstelligen dat de SMR-poli en de afdeling gynaecologie elkaar beter op de hoogte hielden. Voor zwangeren zijn spoedplaatsen op de SMR poli gecreëerd. Zwangeren krijgen binnen twee weken een oproep. “Verder krijgen we van hen altijd een terugkoppeling van hoe het stoppen-met-roken traject verloopt, zodat wij er in de zwangerschap weer op terug kunnen komen”, vertelt Irene. “Ook staan de medewerkers van de SMR-poli op de infomarkt voor zwangeren, die in het ziekenhuis plaatsvindt. Daar doen ze koolmonoxide-metingen bij zwangeren. Dit gebruiken zij standaard bij hun coaching. Daarmee kun je ook echt laten zien ‘nu adem je het niet meer uit, nu is je adem schoon’.”
Stoppen met roken VSV-breed oppakken
Sinds twee jaar wordt stoppen met roken VSV-breed opgepakt. Irene is kartrekker vanuit het VSV. “Het was een uitdaging om ervoor te zorgen dat het onderwerp een zaak werd van de hele groep zorgverleners die zich om de zwangere en de gynaecologische patiënt bekommeren, niet alleen van mij,” vertelt de klinisch verloskundige. Inmiddels wordt er 4-6 keer per jaar met elkaar overlegd. Daarbij wordt gekeken welke verbeteringen mogelijk zijn en hoe dit te realiseren is. “We nemen hierin ook mee wat de speerpunten vanuit de Taskforce zijn en hoe we dit in het ziekenhuis kunnen inzetten. Zo gaan we in september met elkaar bespreken hoe we het nieuwe praktijkadvies over nicotinevervangende middelen kunnen implementeren.”
Scholing en zorgpad
Bij de aftrap twee jaar geleden heeft Irene een multidisciplinaire V-MIS training georganiseerd voor het hele VSV. Daarbij werd ook een zorgpad gelanceerd. Irene vond het lastig om goed inzichtelijk te maken wie in de regio ondersteuning biedt bij stoppen met roken. “De SMR-poli in het naburig ziekenhuis in Almelo was gestopt. Maar we mogen nu wel verwijzen naar de SMR-poli in Enschede, dat hebben we in het zorgpad verwerkt. De eerste lijn kan verwijzen naar praktijkondersteuners bij de huisarts. Dat is makkelijker voor hen dan zwangeren via de huisarts of gynaecoloog naar de longarts verwijzen.”
Aantal rokende zwangeren in kaart brengen
Een andere belangrijke stap van het VSV was om jaarlijks in de registratiedossiers na te gaan hoeveel zwangeren roken. Daarbij wordt gekeken welk percentage kinderen met een te laag geboortegewicht of kinderen die sterven rondom de geboorte een rokende moeder heeft. Het eerste jaar bleek dat in de tweede lijn in twee derde van de gevallen niet eens genoteerd werd of iemand rookte. Een jaar later was dit verbeterd: het rookgedrag werd in kaart gebracht en genoteerd. “Toen bleek dat schrikbarend veel moeders roken, met name van de kinderen met een te laag geboortegewicht”, vertelt Irene. “We hebben ook naar de sterftes gekeken. In 38% van de gevallen rookte de moeder. Echt ontzettend veel.” Jaarlijks worden de resultaten gepresenteerd aan het VSV. “Het is goed voor de bewustwording, het maakt het tastbaar. Het is zo’n duidelijk doel, daar kun je allemaal aan werken.”
Zoek samenwerking binnen het VSV
Irene heeft nog een laatste belangrijke tip voor andere ambassadeurs: “Zoek een maatje, zoek mensen uit het VSV die ook affiniteit hebben met het onderwerp.” Zelf vormt Irene een werkgroep met drie andere VSV-leden: een klinisch verloskundige uit Almelo, iemand uit de eerste lijn en iemand uit de kraamzorg. Met z’n vieren denken ze na over de stappen die gezet moeten worden en brengen ze het onderwerp bij VSV-vergaderingen onder de aandacht. “We hebben nu bij het VSV gevraagd om een vergoeding voor onze inzet. Het is immers een speerpunt van ons allen, dan zou het VSV dit ook wel kunnen faciliteren”.
Goed voorbeeld
De aanpak van ambassadeur Irene Zuijdgeest en haar VSV is een mooi voorbeeld voor andere VSV’s: naast het organiseren van scholing en de ontwikkeling van een zorgpad -inclusief samenwerking met de SMR-poli- ook inzichtelijk maken hoe je er als VSV op dit onderwerp voor staat en dit jaarlijks evalueren. Irene: “We willen ook graag als VSV een best practice zijn, daar blijven we ook echt voor gaan”.
Meer weten over de Taskforce Rookvrije Start?
Ga naar www.rokeninfo.nl/rookvrijestart
Auteur: Sanne de Josselin de Jong
© 2018, Trimbos-instituut, Utrecht
